Waarom veranderen zo lastig is.
Het nieuwe kalenderjaar is weer begonnen en velen van ons hebben de jaarwisseling aangegrepen om goede voornemens uit te spreken. Dit jaar toch echt die overtollige kilo’s eraf, regelmatig sporten, gezonder eten, minder drinken, stoppen met roken of vul maar in… Prachtige voornemens die echter, zo leert de ervaring, vaak bij voornemens blijven. Met enige wilskracht kunnen we ons vaak nog wel door de eerste weken (dagen) heen knokken, maar rond 20 januari moeten we meestal constateren dat de oude patronen toch hardnekkiger bleken dan gedacht; gedrag daadwerkelijk veranderen is een stuk lastiger dan we ons realiseren.
Onlangs las ik een zeer interessant boek van psycholoog Martin Appelo over dit onderwerp. Appelo beschrijft heel informatief hoe onze hersenen opgebouwd zijn en maakt daarmee heel inzichtelijk waarom verandering zo lastig is. Ik citeer:
‘De hersenen bestaan grofweg uit drie lagen. De onderste laag is het reptielenbrein. Het reptiel in ons regelt reflexen. Dat zijn niet alleen de dingen die je nodig hebt om te overleven, maar ook gedrag dat je op de automatische piloot doet, bijvoorbeeld: lopen, autorijden, ruziemaken, vrijen, chips eten en aan je hoofd krabbelen. Het middelste gedeelte heet het limbische systeem of het zoogdierenbrein. Deze laag regelt emoties en laat zich leiden door beloning en straf. Als iets lekker is of goed voelt, doe je het vaker. Voelt het niet goed, wil het zoogdier in jou ermee stoppen.
Het bovenste gedeelte van het brein is de neocortex. Deze laag bevat het menselijk vermogen voor taal en denken en stuurt gedrag op basis van vooropgestelde doelen en opvattingen. Neocortiaal gedrag is altijd ‘in het kader van’ iets. Als het in dat kader valt, is het goed en wordt het herhaald. Past het daar niet bij, dan wordt het afgeremd.’
Om gedrag te veranderen moeten deze drie lagen samenwerken. Dat is in de praktijk nog niet zo gemakkelijk. Neem als voorbeeld vet eten. Als voornemen heb je met jezelf afgesproken dat het afgelopen is met die vette snacks. Nu ben je op een Nieuwjaars borrel waar van allerlei lekkere, maar vette, hapjes aangeboden worden. Je neocortex weet dat je ervan af moet blijven en de snacks voorbij moet laten gaan, maar je reptielenbrein is aan deze snacks gewend en je zoogdierenbrein geeft het signaal dat het lekker is. Welk deel gaat het winnen?
We denken dat onze neocortex de dienst uitmaakt, die bepaalt immers ons ‘mens zijn’. Toch is dat niet zo, het reptielenbrein en het zoogdierenbrein zijn primair verantwoordelijk voor overleving. In noodsituaties zorgen die voor directe actie, zonder dat de neocortex uberhaupt geraadpleegd wordt. Als er acuut gevaar dreigt, is actie noodzakelijk en zorgvuldige overwegingen vanuit de neocortex, zouden alleen maar voor tijdverlies zorgen.
Terug naar de vette hap. De seinen staan voor wat betreft het reptielenbrein en het zoogdierenbrein op groen. De neocortex stribbelt tegen en probeert sterk te zijn. Er ontstaat wat discussie intern maar net als de verstandige neocortex lijkt te zegevieren, zeggen onze aanwezige collegae dat de snacks zoooo lekker zijn, “moet je echt proeven”. En dus sta je weer lekker mee te snacken.
En wat doet de neocortex? Die verzint een verhaal. “Vandaag mag ik nog toegeven, maar vanaf morgen ga ik echt streng zijn voor mezelf. Eén keertje gaat niet het verschil maken”.
Alle goede voornemens ten spijt, ons verstand begrijpt heel goed waarom veranderingen in ons gedrag voor de lange termijn beter voor ons zijn, het reptiel in ons weet echter in het geheel niet wat lange termijn is, laat staan dat hij zich daardoor laat leiden. Dit verklaart ook waarom mensen vaak pas echt veranderen als ze ziek worden of zodanig last krijgen van hun gedrag, dat doorgaan geen optie meer is. Dan is er dus ook voor ons reptielenbrein sprake van acuut gevaar en wordt ons zoogdierenbrein gedomineerd door emoties van angst.
Het begrijpen van deze mechanismen maakt veranderen niet gemakkelijker, maar geeft wel inzicht in hoe onze brein spelletjes met ons speelt. We kunnen veranderingen doorvoeren, maar zullen dan heel bewust met onszelf ‘in gesprek’ moeten en vanuit de neocortex de touwtjes in handen nemen. Alle automatische handelingen ter discussie stellen en alle interne ‘waarheden’ tegen het licht houden. Verantwoordelijkheid nemen derhalve voor je eigen gedrag en daar 100% voor gaan. Uiteraard kun je ook wachten tot alle lagen in je brein het Spaans benauwd krijgen.
Ik wens iedereen een gezond, wijs en bewust 2018 toe.